به گزارش خانه خشتی ، سید عباس حسینی داورانی سردبیر هفته نامه خانه خشتی کویر رفسنجان در بخش گزارش ویژه شماره هفدهم هفته نامه نوشت: نایب الدوله حمیدخان ملانوری فرماندار فخیمه رفسنجان تفاوتی آشکار با دیگر فرمانداران این بلاد دارد. به زعم ما این تفاوت از نحوه نگاهشان به سیستم توریسم و جذب آن از اطراف و اکناف به رفسنجان است تا سببی باشد بر توسعه و ترقی این دیار. این را هم می شود از صحبتهای مختلفه ایشان پی برد. اصلا مگر می شود حمیدخان ملانوری نایب الدوله عریضه ای بنویسند و نطقی بفرمایند و از گردشگری فقره ای را به عرض ملت نرسانند. حتی ایشان در مصاحبه ای که با نمره سوم این جریده داشتند باز از اهمیت گردشگری برای ما افاضه کردند و ترقی صنعت توریسم را جز برنامه های جدی خود شماره کردند. خدایشان حفظ کند. الیوم که این گزارش به زیور کلمات آراسته می شود انصافا اقدامات قابل قبولی هم برای رشد آن در رفسنجان انجام شده است. مقصود از بیان این اشارات این بود که ما فراموش کار نیستیم و هر جایی که بویی از گردشگری بشنویم و کاری انجام نیافته ببینیم از فرماندار فخیمه آن را مطالبه می کنیم تا در واقع ایشان را مساعدت کرده باشیم.
اما بعد: در شهر ما هروقت از گردشگری سخن به میان می آید همه اذهان فی الفور به سمت خانه مرحوم حا ج آقا علی امین التجار می رود. و البته این طبیعی است بنا به دلایل مختلفه. اما خانه های و امکنه های دیگری نیز هستند که هم ازتاریخ نشان دارند و هم بالقوه مقصدی گردشگری هستند. نگاهی به یزد و کاشان بیاندازید. بی تردید از جاذبه های مهم گردشگری این شهرها خانه های تاریخی است که امروز یا در قالب موزه و یا در قالب های هتل و رستوران میزبان مهمانان هستند و انصافا هم پول ها پارو می کنند. زیرا نکته قابل توجه در جلب توریست در حول خانه های تاریخی زیبا بودن و نقش و نگارهای موجود در آن خانه هاست و نه الزاما بزرگ بودن آن خانه. برای نمونه برگ برنده خانه های ملک التجار و شفیعی و مودت در یزد و یا خانه طباطبایی ها و حمام سلطان امیراحمد در کاشان نسبت به دیگر عمارت های تاریخی نوع نقش و نگار و نقاشی های دیواری آن خانه هاست. وگرنه خانه ها و حمام های تاریخی در سرتاسر ایران کم نیستند منتها ارزش ان ها تنها در قدمت آنهاست و نه ارزش های هنری.
القصه ما در این عرضه می خواهیم از «باغ عمارت باقری» یاد کنیم که ارزش هنری معماری و توریستی آن به مراتب بیشتر خانه یکصد و ده اتاقه امین التجار است. هر کس یک بار از خیابان امام خمینی رفسنجان رد شده باشد قطعا سردر باشکوه عمارت باقری را دیده است که از حریم خیابان نیز کمی بیرون تر افتاده است. این مجموعه ارزشمند شامل ۲۰۰۰ مترمربع بنا و زیر زمین، متعلق به ابتدای دوران پهلوی اول است که توسط معماری آلمانی طراحی شده است. این بنا شامل ۱۰ اتاق در ابعاد مختلف و منقش شده به نقاشی های اصیل ایرانی روی حواشی سقف و دیوارها میباشد؛ نقاش این آثار، هنرمندی اهل اصفهان و از شاگردان کمال الملک بوده است،وی حتی بر بدنه دیوارها، بشکلی حیرت آور، نقش چوب و زهوار را باجرا در آورده است. ساختمان مجموعه باقری به شکل مرکز گرا از ایوان ورودی و راهرو به سرسرایی فراخ منتهی و از آنجا به اتاقهای بنا، توزیع میگردند. درب و پنجره ها، حتی پریز و کلیدهای برق تقریبا دست نخورده و برقرار، تماما یادآور سالهایی دور در قرن اخیر هستند. سه اتاق تو در تو، منتهی به مهمان خانه که کاملا دست نخوده باقی مانده است، مملو از نقاشیهای دیواری با تنوع شگرف رنگ و مزین به مبلمان، میز، اشیاء زینتی، طرح ِ دیواری و نقش زیبایی از شومینه و بخاری دیواری میباشد، در این فضا وجود اولین رادیوی وارد شده به شهر رفسنجان، جلوه گر ایامی است که به قول وارث آن، اهالی شهر شانه به شانه برای شنیدن مختصر آوایی از جعبه جادویی، ساعتها مینشستند. عجیب اینجاست که تک تک اجزاء و اشیاء این بنای تاریخی، حاوی گذشته دور و دراز، از تاریخ شهر رفسنجان است. از درون اتاقها که به بیرون می نگرید، از پشت پنجره های عمیق که حاوی نشیمن گاهی به ضخامت دیوار میباشند، تازه در می یابید که اصلی ترین نمای ساختمان باقری، ستونهای برافراشته ضلع جنوبی بر روی ایوان همان وجه است؛ آب نمای عریض و طویل در تلفیق با ستونها و سر ستونهای منقش و پابرجا، نشان می دهد که این بنا به راستی از بزرگترین آثار تاریخی کشور هیچ کم ندارد. متولی این بنا اکنون آقای احمد باقری فرزند مرحوم محمد باقری نواده احمد باقری بزرگ هستند که با وسواس در حفظ میراث اجداد خود، به تنهایی و بی هیچ کمکی از جانب مسوولین و متولیان شهری، تاکنون موفق به نگهبانی از مجموعه گسترده ای از باغ، ملک، اشیاء باستانی خانواده خود و این شهر و کشور گردیده است؛ البته به جز محوطه خارجی بنا که در درگاه ورودی خانه، به شدت دستخوش ریزش شده و نیز باغی که به دلیل کم توجهی مسوولین، چند سالی است که از آب بی بهره مانده است.
همه این ها را گفتیم تا به این برسیم که چرا این عمارت باشکوه که تا کنون نیز از خطر ریزش و تخریب جدی در امان بوده است به روی مردمان رفسنجان و گردشگران و اقتصاد رفسنجان بسته است؟ از مسئول میراث فرهنگی در این باره سوال کردیم اما ایشان جواب خاصی را ارائه نکردند و تنها به این بسنده کردند که این بنا در مالکیت نوادگان باقری بزرگ است و خارج از حیطه وظایف میراث فرهنگی است و ایشان این اختیار را دارند تا بنا را شخصی برای خود نگه دارند. سعی کردیم نوادگان را بیابیم و به سختی توانستیم ارتباطی با احمدباقری پیدا کنیم. دل پردردی داشت. آنچه از صحبت های ایشان برآمد این بود که وارثان این عمارت از بازشدن در آن و یا موزه شدن و فرهنگ سرا شدن آن به شدت استقبال می کنند اما تا امروز این میراث فرهنگی بوده است که هیچ گونه همراهی با وارثان نداشته و انتظار دارد تا باقری ها این عمارت باشکوه را تمام و کمال و بدون هیچ چشم داشتی در اختیار میراث فرهنگی بگذارد. حتی باقری ها ظاهرا ایده های مختلف و منعطفی را به میراث فرهنگی ارائه دادند اما این نهاد دولتی ظاهرا به هیچ صراطی مستقیم نمی شود و حاضر نیست تا در حفظ این میراث گام بردارد و حتی پاسخ های سربالا به خواست مالکین ساختمان در جهت جلوگیری از تخریب آن می دهند. این در حالی است که عمارت باقری در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۱۲۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و بر اساس «آیین نامه مدیریت، ساماندهی، نظارت و حمایت از مالکان و دارندگان اموال فرهنگی-تاریخی منقول مجاز» مصوب ۱۳۸۴ اگر چه ثبت اثر به منزله تصرف همه جانبه دولت یا سازمان میراث فرهنگی نسبت به آن نیست اما مطابق ماده ۱۴ این آیین نامه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خدمات کارشناسی، فنی و علمی لازم را برای حفاظت از آثار متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی خصوصی ارائه خواهد کرد. و اقدامات مرمتی و حفاظتی که با کارشناسی سازمان ضروری تشخیص داده شود، به هزینه دولت انجام خواهد شد و از مالک مطالبه عوض نمی شود.
حال که آبی از میراث فرهنگی گرم نمی شود ما از حمیدخان ملانوری می پرسیم که شما که گردشگری را در راس برنامه هایتان قرار داده اید و مداوم بر طبل آن می کوبید برای بازگشایی عمارت باقری و استفاده حداکثری از این ظرفیت گردشگری که می توان آن را گنجینه میراث فرهنگی رفسنجان قلمداد کنیم چه کاری انجام داده اید؟ برای بازگشایی آن که صدها برابر از خانه حاج آقا علی ارزش هنری دارد چه قدمی برداشته اید؟ میراث فرهنگی رفسنجان که در خواب به سر می برد و از آن انتظاری نیست اما از فرماندار پرکار و باهوشمان این رامطالبه می کنیم تا با گوشمالی دادن میراث فرهنگی و یا هر نهاد دیگر مشکل عمارت باقری که حق مردم رفسنجان است را حل بنمایید. در پایان ما در این جریده به نمایندگی از تک تک مردم رفسنجان و مردم همه ایران از استاندار از فرماندار از میراث فرهنگی و صد البته از نوادگان و وارثان این خانه تاریخی ارزشمند عاجزانه تقاضا داریم تا اختلافات را فیصله دهید و درب آن عمارت باشکوه را به روی گردشگران و به روی اقتصاد و ترقی رفسنجان باز کنید.
#موارد ذکر شده از اطلاعات داخل بنا و معماری آن برگرفته از گزارش خانم مریم زرندی در فصلنامه بی ج است
# با تشکر از آقای زاهدی برای ارائه برخی اطلاعات از این عمارت