رفتار شناسی انتخاباتی شهروندان از مهمترین مسائل مطروحه در جامعه شناسی سیاسی انتخابات به شمار می رود و این متاثر از دو مورد اساسی شرایط جامعه و شرایط رای دهندگان است. شرایط جامعه شامل مواردی چون وضعیت اقتصادی /وضعیت سیاست خارجی /تهدید ها/ پیشرفت ها/ شرایط ایدئولوژیک جامعه و… است و شرایط رای دهندگان شامل موادی چون جنیست/ طبقه اجتماعی/ سن/ تحصیلات و… است. با یک بررسی کوتاه از روند تمامی انتخابات در تاریخ جمهوری اسلامی به این نتیجه می رسیم که رفتار رای دهندگان بیشتر ناشی از شرایط جامعه از نوع ایدئولوژیک است که به نظر می رسد نوع مطلوبی نباشد. انتخابات در ایران همواره بین ایدئولوژی رسمی و آنتی ایدئولوژی در نوسان بوده است. و رای دهندگان بیشتر بر مبنای آن پای صندوق های رای رفته اند. اما انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲ که منجر به پیروزی حسن روحانی شد نشان داد که رفتار شناسی انتخاباتی ایرانیان پیشرفت محسوسی داشته است و یک گام به جلو حرکت کرده است. یعنی این بار آنچه که می توان موثر در رفتار انتخاباتی مردم دانست حساسیت های آنان به سیاست خارجی به ویژه پرونده هسته ای و رونق اقتصادی بوده است. دو مسئله مهم که در سال ۹۲ از اهمیت ویژه برخوردار بود و روحانی به درستی این دو را در راس شعارهای خود قرار داد و توانست با بهره گیری از فن خطابه ارای اکثریت را به سمت خود متوجه کند. به نظر می آید اگر تحقیق گسترده ای هم در این زمینه شود این نتیجه حاصل شود که رای مردم در سال ۹۲ به شخص حسن روحانی نبود بلکه رای به تغییر شرایط اقتصادی بهبود روابط خارجی حل شدن مسئله هسته ای و برداشتن تحریم ها بوده است چیزهایی که از نظر روانی چندین سال زندگی ایرانیان را تحت تاثیر خود قرار داده بود. علاوه بر این موارد باید به جدید بود چهره روحانی برای عموم مردم نیز اشاره کرد. چیزی که در چند دوره اخیر نشان داده به شدت در رفتار انتخاباتی ایرانیان موثر است. چه آنجا که رییس دولت اصلاحات چهره ای جدید بود چه رئیس دولت های نهم و دهم چهره جدیدی به شمار می رفت و چه حسن آقای روحانی. این رفتار ایرانیان در انتخابات ۹۲ می تواند در انتخابات ۹۶ نیز تکرار شود.
قصد پیش گویی نداریم اما کاملا آشکار است که در شرایط فعلی و با توجه به فقدان کاندیدای جامع الشرایط در جبهه اصول گرایی که بتواند نقش رقیب جدی برای روحانی ایفا کند باز باید پیروز انتخابات ۹۶ را حسن روحانی دانست. توجیه این جمله هم خیلی ساده است روحانی رای می آورد چون رقیب ندارد. اما بی تردید جبهه اصول گرایی که در تکاپوی معرفی انتخاب فردی اصلح با ساز و کار وحدت که نمونه عینی آن در تشکیل جبهه مردمی نیروی های انقلاب می توان دید از این اصل غافل نشده و می خواهند هوشمندانه عمل کنند. اما این جبهه باید بداند معرفی چهره هایی نظیر قالیباف و جلیلی و رضایی و حداد عادل و امثالهم که نه یکباره بلکه چندباره بخت خود را امتحان کرده اند نه تنها پیروز انتخابات نیستند بلکه حتی رقیب روحانی نیز به شمار نمی روند. از طرف دیگر اگر جبهه اصولگرایان بتوانند چهره ای جدید را معرفی کند که از قدرت بیان خوبی نیز برخوردار باشد می توانند امید داشته باشند تا یک رقیب قدر در برابر روحانی فرستاده اند. در این شرایط است که واقعا نمی توان به سادگی گفت چه کسی پیروز انتخابات می شود. زیرا رقابت سخت و نفس گیر است. در حقیقت آنچه که می توان یادآور شد بر مبنای رفتار شناسی انتخاباتی ایرانیان اگر چهره ای خاص از دل اصول گرایی معرفی شود انتخابات ۹۶ می تواند متفاوت باشد این از آن جهت اهمیت بیشتری می یابد که تمام آنچه روحانی به خاطر آن رای آورده عملیاتی نشده و مشکلات سال ۹۲ به انحای مختلف باز تولید شده است.
به قلم سید عباس حسینی داورانی سردبیر هفته نامه خانه خشتی کویر