به گزارش خانه خشتی به نقل از همشهری آنلاین؛ کرمان با برخورداری از جاذبه‌های فراوان تاریخی، از استان‌هایی به‌حساب می‌آید که درصورت تدوین برنامه‌های منسجم در حوزه گردشگری، می‌تواند سهم ویژه‌ای از اقتصاد گردشگری کشور را نصیب خود کند. برهمین اساس خانه‌های تاریخی کرمان نقشی اساسی در جذب گردشگران به این استان دارند؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد گسترش آن، نیازمند توجه ویژه مسئولان مربوط است تا بلکه بتوان استفاده بهینه‌تری از چنین جاذبه‌های گردشگری داشت.
دراین میان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کرمان در روستای قاسم‌آباد در نزدیکی شهر رفسنجان قرار گرفته است؛ خانه تاریخی «حاج آقا علی» یادگاری از عصر قاجار به‌حساب می‌آید که با معماری ویژه خود تحسین هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد.
اما نکته اینجاست که با وجود اینکه مدت‌هاست مرمت آن به پایان رسیده‌است، همچنان بلااستفاده مانده و درهای آن به‌روی بازدیدکنندگان قفل است؛ بنایی که متعلق به حاج آقا علی، معروف به زعیم‌الله رفسنجانی، از تجار صاحب‌نام عصر قاجار، بوده و با زیربنایی بیش‌از ۷ هزار مترمربع و مساحتی برابر با ۱۲ هزار مترمربع، ۸۶ اتاق دارد و در ۴ بخش اصلی ساختمان، یعنی حوضخانه، شاه‌نشین، پاییزی و زمستانی ساخته شده‌است.
معماری باشکوه
این خانه که از باشکوه‌ترین نمونه‌های معماری عصر قاجار محسوب می‌شود، با ویژگی‌های معماری بناهای مناطق کویر، اتاق‌های زیبایی دارد که دور تا دور حیاط را فراگرفته‌اند و به اذعان بسیاری از کارشناسان و فعالان این حوزه، به‌دلیل موقعیت مکانی، شکوه معماری و وسعت زیادی که دارد، از منحصربه‌فردترین خانه‌های تاریخی کشور به‌شمار می‌رود تا جایی که برخی به آن لقب «بزرگ‌ترین خانه خشتی دنیا» هم داده‌اند؛ لقبی که به‌نظر می‌رسد با توجه به ویژگی‌های معماری بنا، که سیمای شکوهمندی به آن بخشیده، زیبنده این خانه است.
با وجود اهمیت و ارزش تاریخی خانه حاج آقا علی، این بنا که مالکیت آن در اختیار اوقاف است، برای سالیان زیادی متروکه و مخروبه رها شده بود تا اینکه در سال ۹۴ با حمایت استاندار وقت کرمان، بنیاد توسعه موقوفات استان کرمان به سراغ این خانه رفت تا مرمت شود.
استاندار وقت کرمان درآن زمان وعده می‌داد خانه را مرمت و ثبت جهانی خواهند کرد و برای آن کاربری هتل با استاندارد هتل‌های چهارستاره تعریف می‌کنند، اما مدت کوتاهی از مرمت آن نگذشته بود که صدای اعتراض دوست‌داران میراث‌فرهنگی رفسنجان بلند شد که خانه را نه مرمت، بلکه «بزک» کرده‌اند.
انتقادها از مرمت خانه
از جمله انتقادهایی که دراین زمینه مطرح می‌شد، این بود که علاوه بر استفاده از مصالح ناهمگون با بنا، معماری خانه را دست‌کاری کرده و تغییر داده‌اند و برخی عناصر مهم ازجمله آشپزخانه آن را حذف کرده‌اند. همچنین کنگره‌هایی روی دیوارها ایجاد کرده‌اند؛ درصورتی‌که در معماری اصیل بنا، این کنگره‌ها وجود نداشته است. برهمین اساس گفته می‌شد ایوان‌های غربی را تخریب کرده‌اند که شبیه جبهه شرقی شود، درحالی‌که مستندات تاریخی‌ای وجود ندارد که نشان دهد جبهه شرقی و غربی خانه با هم قرینه بوده‌اند. همچنین لوسترهایی در اتاق‌ها نصب شد که زیبایی سقف‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌داد و در کف آن نیز از پارکت استفاده شده است.
اگرچه درسال‌های اخیر مسئولان مربوط در زمینه مرمت خانه حاج آقا علی درباره انتقادها از شیوه مرمت این خانه تاریخی واکنش صریحی نداشته‌اند، اما گفته می‌شود اخیرا مدیرعامل صندوق احیای بناهای تاریخی کشور که از این خانه بازدید داشته، به‌صراحت اعلام کرده است مرمت خانه وضعیت مناسبی ندارد.
قفلی که باز نشده ماند
در کنار مرمت غیراصولی این خانه تاریخی، بدون استفاده ماندن آن نیز به موضوعی مهم در حوزه میراث فرهنگی استان و شهرستان رفسنجان تبدیل شده است.
مسئولان اداره اوقاف که از روز اول با هدف تبدیل خانه به یک مرکز گردشگری وارد این پروژه شده بودند، با پایان مرمت بنا و پس از تغییرات در مدیریت اوقاف و تغییر سیاست‌ها، به این نتیجه رسیدند که بهره‌برداری از آن را واگذار کنند، این درحالی بود که ازسوی صندوق توسعه موقوفات اعلام شد تا هزینه مرمت خانه پرداخت نشود، مجوز واگذاری آن را صادر نخواهد شد.
با وجود چنین شرایطی، مسئولان مربوط درپی یافتن سرمایه‌گذار، در مهرماه ۹۸ تصمیم گرفتند بنا را به شهرداری رفسنجان واگذار کنند و دراین راستا، قراردادی میان شهرداری و اداره اوقاف امضا و قرار شد در ۳ دوره سه ساله، یعنی ۹ سال، خانه در اختیار شهرداری باشد و دراین مدت، ۵/۶ میلیارد تومان ازسوی شهرداری به اوقاف پرداخت شود.
برهمین اساس محمدرضا عظیمی، شهردار وقت رفسنجان، درآن زمان اعلام کرد: «می‌خواهیم خانه حاج‌آقاعلی به یک مرکز اقامتی و محلی برای تعاملات اجتماعی و فرهنگی و برگزاری جشن‌ها و مراسمات تبدیل شود.» این گفته درحالی است که از آن زمان ماه‌ها می‌گذرد و درهای خانه همچنان بسته است، چراکه براساس اعلام مسئولان اداره میراث‌فرهنگی رفسنجان، شهرداری نتوانست تعهدهای خود را انجام دهد.
بخش خصوصی وارد می‌شود
پس از انصراف شهرداری از بهره‌برداری از خانه، تصمیم مسئولان مربوط بر آن شد که شرکت مس در راستای انجام مسئولیت‌های اجتماعی خود و با توجه به همسایگی این خانه با معدن مس سرچشمه، بنا را تحویل بگیرد، اما این اتفاق هنوز رخ نداده و اوایل تیرماه جاری بود که مدیرعامل صندوق احیای بناهای تاریخی و فرهنگی کشور در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کرد: «امیدواریم بتوانیم در ۶ ماه آینده با همکاری سازمان اوقاف و امور خیریه، خانه حاج‌آقا علی را به بخش‌خصوصی واگذار کنیم.» تعلل در واگذاری این خانه باشکوه قاجاری در رفسنجان و بهره‌برداری از آن در شرایطی است که کارشناسان معتقدند رونق گردشگری، راهکار جایگزین برای توسعه اقتصادی این شهرستان است که اقتصاد پسته‌محور آن پس از بروز کم‌آبی شدید با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده‌است و داشته‌های میراثی، بزرگ‌ترین برگ برنده‌ای است که رفسنجان می‌تواند با آن، سهمی از سبد گردشگری کشور را از آن خود کند.