بدون تردید یکی از مؤثرترین ابزارهای کنترل قدرت سیاسی و تأمین منافع عامه، رسانه‌ها هستند که نقش غیر قابل انکاری در رشد و توسعه سیاسی جوامع دارند. اهمیت رسانه‌ها در تحولات تاریخ معاصر به حدی بوده است که بسیاری از متفکران علوم اجتماعی آن را رکن چهارم دموکراسی عنوان کرده‌اند که هیچ چیز دیگری قادر به ایفای نقش آن نخواهد بود. در سال‌های اخیر، قدرت سیاسی به واسطه حضور رسانه‌ها، در عریان ترین حالت تاریخی خود قرار گرفته که با رشد خیره کننده فناوری‌های ارتباطی، این امر روزافزون بوده است.
شاید یکی از نکات جالب توجه کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ضد دکتر مصدق که سالگرد آن نیز نزدیک است، استفاده از ظرفیت رسانه‌ای مانند رادیو بی بی سی بود، نقشی که با جمله معروف «اینجا لندن است و اکنون ساعت دقیقا ۱۲ نیمه شب است» آغاز و اجرا گردید. پیامی که در حقیقت رمز عملیات آژاکس برای سرنگونی دولت محمد مصدق بود. جدای از این واقعه، ماجرای رسوایی واترگیت که به برکناری نیکسون از ریاست جمهوری آمریکا انجامید، نیز یکی دیگر از وقایع مهم تاریخ معاصر است که با افشاگری روزنامه واشنگتن پست اتفاق افتاد. این موارد نشان می دهد رسانه ها تا چه اندازه می توانند در تحولات سیاسی نقش داشته باشند.
سابقه حضور رسانه در فضای سیاسی ایران به سال ۱۲۱۶ در زمان سلطنت محمدشاه قاجار می رسد که طی آن نخستین روزنامه ایران به نام کاغذ اخبار به مدیریت و سردبیری «میرزا صالح شیرازی کازرونی» در تهران منتشر گردید. تا سال ۱۲۸۵ یعنی سال انقلاب مشروطه حدود ۱۱ عنوان نشریه در ایران ده میلیونی آن زمان منتشر می‌شد. نکته قابل توجه این نشریات، وابستگی آنان به استبداد و بی‌توجهی صرف به افکار عمومی بود.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران داشته‌اند. گسترش چشمگیر کمی و کیفی مطبوعات بعد از انقلاب بر کسی پوشیده نیست. اگرچه فضای رسانه‌ای ایران در این سال‌ها بیشتر در قالب رسانه‌های منتقد و طرفدار وضع موجود یا همان چپ و راست سیاسی مطرح بوده‌اند، اما به هر حال عملکرد غیر قابل انکاری در کنترل قدرت سیاسی داشته‌اند.
بدون تردید هیچ حرکتی در جامعه امروز از نگاه تیزبین رسانه‌ها پنهان نبوده است. رسانه‌ها می‌توانند فضایی فراهم سازند و به کمک تکرار، از این فضا برای جهت دادن به افکار عمومی استفاده کنند. شاید آخرین نقش رسانه‌ها در پیگیری یک موردِ حساس برای افکار عمومی، ماجرای اکبر طبری باشد. هنوز چند روزی از خبر آزاد بودن اکبر طبری نگذشته است که قوه قضائیه اعلام کرد این فرد برای گذراندن دوران محکومیت خود به زندان بازگشته است.
شکی نیست که فشار سنگین افکار عمومی در این قضیه بی تأثیر نبوده است. فشاری که رسانه‌ها مهم‌ترین نقش را در شکل‌گیری آن داشتند. به ثمر رسیدن یک خواسته عمومی در پرتوی فشار رسانه‌ای یکی از روش‌های مهم افکار عمومی برای تأثیر بر فضای سیاسی و اجتماعی کشور است. در همین راستا، بحث سواد رسانه‌ای مطرح می‌شود که می تواند نقش مهمی در نگرش صحیح افکار عمومی به مسائل مختلف داشته باشد. به طور قطع در ایجاد یک جامعه مطالبه‌گر و افکار عمومی پویا، هیچ چیزی به اندازه سواد رسانه‌ای موثر نیست. سوادی که به نظر می‌رسد نیاز مبرم جامعه امروز ایران است و می تواند کشور را در مسیر رشد و توسعه یاری نماید.
یادداشت به قلم دکتر محمد کرمی‌نیا
انتهای پیام/