خانه خشتی: «شکار» جنگنده [آمریکایی اف-۴] ترکیه با موشک روسی مسئله‌ای سطحی نیست بخصوص پس از آنکه شایع شد که روسیه اخیرا سامانه راداری خود را برای سوریه در منطقه نصب کرده است تا پاسخی باشد به سپر موشکی ناتو در منطقه ملاطا ترکیه.
خانه خشتی به نقل از فارس، بسیاری از روزنامه‌های ترکیه که متحد حزب عدالت و توسعه (حزب حاکم ترکیه) هستند، حادثه سرنگونی هواپیمای این کشور در آب‌های سوریه را «بازی با آتش» خواندند و درباره خطرناک بودند این حادثه برای مناسبات دو کشور هشدار دادند.
روزنامه السفیر با بیان این مطلب تاکید کرد: هرچند برخی این روزنامه‌ها لحن تندی داشتند و برخی مسئولان حزب حاکم ترکیه از جمله رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه سخنان تندی بیان و وعده به «پاسخ قاطعانه» کردند و معاون او عمر چلیک این حادثه را «تجاوز» خواند و مناسبات دو کشور وارد مرحله جدیدی شد، اما از همه اینها یک نتیجه می‌شود گرفت و آن این است که موضع ترکیه چیزی بیش از جنجال رسانه‌ای نیست.
به هر حال می‌توان با توجه به آنچه رخ داده است نتیجه‌گیری‌هایی کرد:
۱- ثابت شد که هواپیمای ترکیه حریم هوایی سوریه را نقض کرده است. عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه به این امر اعتراف کرد. جدای از توجیهاتی که برای این نقض حریم ذکر شد، فضای متشنج میان سوریه و ترکیه جایی برای تردید جهت برخورد با این چنین نقض حریمی باقی نمی‌گذارد. نمی‌توانیم این را نادیده بگیریم که در اوج مناسبات خوب ترکیه و سوریه که از آن به ماه عسل یاد می‌شود، جنگنده‌های اسرائیلی از آسمان ترکیه در رفت و برگشت استفاده کردند تا تاسیسات دیرالزور در سوریه را بمباران کنند و در راه برگشت مقداری از محموله سوخت خود را در خاک سوریه خالی کرد. لذا طبیعی است که سوریه با خطرهایی که تهدیدش می‌کند، با قاطعیت برخورد کند، خصوصا که ترکیه یکی از پایگاه‌های تهدید سوریه است زیرا سران و عناصر [گروهک تروریستی] موسوم به ارتش آزاد سوریه را در کنار مخالفان سیاسی سوریه در خاک خود جای داده است.
نمی‌توان گفت که سوریه به دلیل حمایت همه‌جانبه ترکیه از گروهک‌های مسلح در سوریه به «عملیات انتقام‌گیری» اقدام کرد اما نمی‌توان این سوال را مطرح نکرد که هواپیمای ترکیه در آسمان سوریه چه می‌کرده است. مسئولیت، در نهایت بر عهده دولت ترکیه است که در سایه چنین تنش شدیدی با سوریه، بهتر می‌بود که نهایت احتیاط را می‌کرد تا اصطکاکی میان طرفین حاصل نشود و چنین اشتباهی به بار نیاید.
۲- اعتراف عبدالله گل به نقض حریم هوایی سوریه نشانه‌ای مهم است بر اینکه ترکیه پاسخ نخواهد داد زیرا دلیل و حجت حقوقی ندارد. خصوصا اینکه یک مسئول بلندپایه ترکیه به روزنامه ملییت این کشور گفت: ما سراغ جنگ نخواهیم رفت اما سرنگون کردن هواپیمای یک کشور نقض خطرناکی است.
نشانه‌های اینکه دولت ترکیه پاسخ این اقدام سوریه را [نمیتواند] بدهد زیاد است. از جمله اینکه رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه به تنهایی نمیتواند گامی در سطح آغاز شدن جنگ بردارد؛ جنگی که ترک‌ها بیش از همه از آن می‌ترسند.
اردوغان بخوبی می‌داند که اگر به تنهایی به سراغ ماجراجویی نظامی یا غیرنظامی علیه سوریه برود همه سیاست‌ها و قدرتش در بوته محک خواهد بود. برای همین تلاش کرد که استفاده از گزینه جنگ یا التزام به سکوت از طریق دعوت رسران مخالفان به نشست مشترک را تحت پوشش فضای رسانه‌ای قرار بدهد. هر چند شاید او با این کار بخواهد همه جریان‌های سیاسی ترکیه را در هر ماجراجویی احتمالی علیه سوریه با خود همراه کند که البته این مطلب بعید است زیرا رهبران جریان‌های سیاسی ترکیه، جملگی با سیاست اردوغان مقابل سوریه مخالف هستند؛ از کمال کلیچدار اوغلو رئیس حزب خلق جمهوری ترکیه و دولت باهچلی رئیس حزب جنبش قومی گرفته تا دیگر سران جریان‌های سیاسی معارض حزب حاکم ترکیه مانند کُردها. اینها پس از آنکه نقض حریم هوایی سوریه به دست هواپیمای ترکیه ثابت شد دیگر از اردوغان حمایت نخواهند کرد.
حتی اگر هواپیمای ترکیه نقض حریم هوایی سوریه هم نکرده باشد، سران مخالفان دولت ترکیه آماده سفید کردن کارنامه اردوغان در سوریه نیستند. نخست‌وزیر هیچ فرصتی دستش نیامد مگر اینکه رقبایش در داخل را بیشتر از دشمنانش در خارج آزار کرد. رهبران جریان‌های معارض ترکیه بخوبی می‌دانند که اردوغان در موضعی قرار گرفته است که از اقدام مستقیم علیه سوریه عاجز است آنهم زمانیکه دیپلماسی ترکیه در تعامل با بحران کشور همسایه اشتباه کرد؛ همسایه‌ای که اردوغان هر چقدر هم تلاش کند برای داخل ترکیه از آن بهره‌برداری کند، به هر حال با همه تاثیراتش یک عامل خارجی قلمداد خواهد شد. بحران سوریه عملا بر آنکارا تاثیر می‌گذارد البته وقتی که ترکیه به دلیل آنچه پیشامد کرده است، خود را یک طرف بحران قرار می‌دهد نه وقتی که خود را کنار کشیده باشد و تلاش کند که شکاف داخلی [سوریه] را پُر کند.
برای همین، اردوغان قادر نیست در سایه عدم حمایت معارضان داخل و فراهم نیامدن اجماع ملی، اقدام جدی علیه سوریه بکند. ترکیه تمایل ندارد درگیری قبرس در سال ۱۹۷۴ را زمانیکه بتنهایی وارد جنگ شد و تبعاتش را هنوز در سطح بین‌الملل تحمل می‌کند، بار دیگر تکرار کند. اردوغان که این مسئله را می‌داند، مخالفان داخلی خود را به نشست مشترک دعوت کرد تا راه خروجی برای خود باز کند زیرا قدرت پاسخ دادن به سوریه را ندارد.
۳- اردوغان می‌داند که بحران سوریه دیگر مسئله داخلی [سوریه] نیست. آنهم پس این همه تحولات مختلفی که روی داده است. سرنگون کردن هواپیما، معانی زیادی دارد که مانع اقدام ترکیه می‌شود زیرا پیامدهای خاص خود را در سطح بین‌الملل خواهد داشت. «شکار» جنگنده [آمریکایی اف-۴] ترکیه با موشک روسی مسئله‌ای سطحی نیست بخصوص پس از آنکه شایع شد که روسیه اخیرا سامانه راداری خود را برای سوریه در منطقه نصب کرده است تا پاسخی باشد به سپر موشکی ناتو در منطقه ملاطا ترکیه.
حمایت کامل روسیه از سوریه در مرحله کنونی و در حادثه سرنگونی اف-۴ ترکیه، پیامی جدی است مبنی بر اینکه مسکو با هر تلاشی برای سرنگون کردن نظام سوریه مماشات نخواهد کرد حتی اگر این کار به جنگ با ترکیه بینجامد. روزنامه «صباح» [ترکیه] به نقل از محافل اطلاعاتی ترکیه نقل کرد که باید به مسئله بروز کردن سامانه دفاع هوایی سوریه در ساحل لاذقیه به دست روس‌ها که سه ماه پیش صورت گرفت، توجه کافی کرد. این محافل اطلاعاتی می‌گویند که ترکیه نمیتواند بتنهایی [با سوریه] روبه‌رو شود و ترکیه این را اصلا نمی خواهد برای همین باید به عامل حمایتی از سوریه که همان روسیه است توجه کرد. ترکیه به جای اینکه در پی برداشتن گامی برای پاسخ دادن به سرنگون شدن هواپیمایش در سوریه باشد، باید با آرامش به تحلیل این مطلب بپردازد که چرا سرنگون شد.
۴- سرنگون شدن هواپیمای ترکیه مستقیما با فرار حسن مرعی الحماده خلبان سوری با هواپیمای میگ-۲۱ روسی به اردن ارتباط دارد. سرنگون کردن این هواپیما پاسخ مستقیم و سریع روسیه و سوریه به این مسئله بود که تلاشی برای صدمه زدن به ارتش سوریه و وانمود کردن اینکه ارتش در حال چنددستگی است یا اینکه در حال کودتا علیه اسد هستند، بازی‌ای است که بسادگی از کنار آن نخواهند گذشت.
۵- این سخن نجدت اوزیل رئیس ستاد مشترک ترکیه یک روز قبل از حادثه سرنگونی هواپیمای ترکیه در آب‌های سوریه، بسیار جلب توجه کرد که گفت ترکیه نمیتواند بدون موافقت آمریکا علیه حزب کارگر کردستان در کوه‌های قندیل در شمال عراق عملیات نظامی بکند. اگر چنین حادثه‌ای رخ نمی‌داد این سخن اوزیل محل نزاغ و جنجال سختی در ترکیه می‌شد زیرا ترکیه باید در مسائل سیاست خارجی خود از آمریکا اجازه بگیرد.
اگر مسئله‌ای مانند «مشکل قندیل» که مسئله‌ای کاملا روشن و در چارجوب مکان و زمان مشخص است، نیاز به اجازه آمریکا دارد، پس چگونه مسئله سرنگونی هواپیمای ترکیه در سوریه که می‌تواند سبب آغاز جنگی منطقهای یا جهانی شود، نیاز به اجازه ندارد؟ روشن است که دولت باراک اوباما اصلا آمادگی ورود به جنگی منطقهای از دروازه سوریه را ندارد. اوباما اخیرا در حاشیه نشست سران ۲۰ در مکزیک به رجب طیب اردوغان اعلام کرد که باید هرگامی که لازم است قبل از انتخابات ریاست جمهور بردارد. حال آنکه آمریکا وارد روند جست‌وجوی قالب تفاهم با روسیه برای حل بحران سوریه شد در نتیجه ترکیه در سایه مخالفت آمریکا، هرگز گام یکجانبه علیه دمشق بر نخواهد داشت.
۶- بان کی مون دبیر کل سازمان ملل که در بحران سوریه به سخنگوی جبهه ضدسوری تبدیل شده است، خواستار خویشتنداری و تعقل در این موضوع شد و گفت که جامعه بین‌المللی در وضعیتی نیست که حمله ترکیه به سوریه را تحمل کند.
۷- مسئولان ترکیه مدام تکرار می‌کنند و آخرین نفر آنان هم عمر چلیک مسئول روابط خارجی و نایب‌رئیس حزب عدالت و توسعه (حزب حاکم ترکیه) بود و می‌گویند که ساقط کردن هواپیمای ترکیه، تجاوز به ناتو و کشورهای منطقه و قانون بین‌المللی است. در سایه فقدان اراده [و توان] در ناتو برای دخالت در سوریه، اشاره مکرر مسئولان ترکیه به ناتو به این معناست که آنکارا به تصمیم ناتو که هنوز از دخالت در سوریه اجتناب می‌کند، پایبند است بخصوص اینکه نقض حریم هوایی سوریه توسط جنگنده ترکیه، روشن و ثابت شده است.
۸- عبدالله گل اعلام کرد که این حادثه بیان کننده «مقاصد بد» است. چلیک هم این را اعلام کرد. دلیل این دو این است که سوریه اخطار قبلی به هواپیمای ترکیه نداد که بگویند جنگنده به هشدار توجه نکرده پس ساقط شده است. برخی در ترکیه مثال یونان را می‌زنند که هواپیماهای دو کشور مکرر حریم هوایی دو کشور را نقض می‌کنند. اما این مقایسه دقیق نیست. زیرا بین یونان و ترکیه حالت جنگی وجود ندارد یا هیچ یک از این دو کشور (آنچنانکه ترکیه علیه سوریه انجام می‌دهد) از گروه‌های مسلح که یکی از این دو کشور باشد حمایت مالی و تسلیحاتی و آموزشی نمی‌کند. علاوه بر این، حالت جنگ رسمی هم میان سوریه و ترکیه وجود ندارد و جنگ به نیابت در جریان است و دخالت کنونی ترکیه در سوریه بی‌سابقه است.
دیریا سازاق هم به روزنامه ملییت اعلام کرد که «فشارهای ترکیه بر سوریه با رؤیای احیای امپراتوری عثمانی، مرتبط است. مناسبات دو کشور پس از دوره‌ای که نمونه بود، به نقطه دشمنی رسیده است. در سایه این دشمنی، این فرصت برای سوریه فراهم شد که بدون اخطار هواپیمای ترکیه را سرنگون کند… آیا این تصادفی است که در روز سرنگون کردن هواپیما، فاش شد که سی‌آی‌ای (سیا) [از طریق ترکیه] ارتش آزاد سوریه را تجهیز می‌کند؟ همچنین چالشقان هم به روزنامه رادیکال ترکیه گفت که «باید روشن شود که چرا هواپیمای ترکیه وارد آسمان کشوری می‌شود که نظامش تهدید به براندازی می‌شود آن هم برای شناسایی و با این ارتفاع پست.
السفیر افزود: طبیعی است که روابط ترکیه و سوریه پس از این همه تنش به چنین حادثه‌ای برسد چه بسا به بدتر از این. اما امید است که ترکیه از این ماجرا عبرت بگیرد و این حجم فشار بر نظام سوریه را ببیند و مشاهده کند که چه فشار بزرگی برای دخالت در امور داخلی سوریه وارد می‌شود و چه تلاشی می‌شود برای تغییر نظام در دمشق (و در بغداد و در لبنان). این فشارها غیرقابل قبول است.
السفیر در پایان نوشت: در زمانی که روزی شب نمی‌شود جز اینکه مسئولان ترک بدترین صفات و توصیفات را به بشار اسد و نظام او نسبت می‌دهند، مسئولان سوری از پاسخ دادن در این سطح و با این لحن، اجتناب می‌کنند اما پس از اینهمه باید پرسید، ترکیه با آتش بازی می‌کند یا سوریه؟